Қазақстан Республикасында пайдалануға ұсынылған селекциялық жетістіктердің мемлекеттік тізбесінің осы басылымы (бұдан әрі- Мемтізбе)
13.07.1999 ж. № 422-2 «Селекциялық жетістіктерді қорғау туралы» 8.02.2003 ж. № 385-II Қазақстан Республикасының «Тұқым шаруашылығы туралы» Заңы және Қазақстан Республикасы Ауыл шаруашылығы министрінің 25.02.2010 жылғы № 118 «Қазақстан Республикасында пайдалануға ұсынылатын Селекциялық жетістіктердің мемлекеттік тізбесін жүргізу қағидаларын бекіту туралы» бекітілген бұйрығымен сәйкес дайындалған.
Мемлекеттік тізбенің құрамында Қазақстан Республикасында пайдалануға ұсынылған Қазақстан Республикасының сорттық ресурстары Қазақстан Республикасының Ауыл шаруашылығы министрінің 2009 ж. 30.06.№ 434 бұйрығы және ауыл шаруашылығы өсімдіктерінің 2785 сорттары мен будандары ұсынылады. 2023 жылға мемтізбеге 102 жаңа сорттары мен будандары енгізіліп, 25 сорттар мен будандардың пайдалану облысы кеңейтілген.
Мемтізбеге сорттарды енгізу және одан шығаруды Қазақстан Республикасының Ауыл шаруашылығы дақылдарының сорттарын сынау жөніндегі мемлекеттік комиссия (бұдан әрі — Мемкомиссия) ұсынады, ал өзгерістерді Қазақстан Республикасының Ауыл шаруашылығы министрлігі бекітеді.
Барлық өсімдіктердің туыстары және түрлері бойынша сорттар мен будандардың пайдалануға ұсынылуы республика облыстары көлемінде жүзеге асырылады.
Мемлекеттік тізбеде төмендегідей деректер келтірілген: сорттың атауы мен тізбеге енгізілген жылы, 2022 жылға бекітілген жоғары сапалы астық тұқымдастарының, жарма және дәнді-бұршақ дақылдарының, сыра қайнатуға арналған арпа сорттары, күнбағыстың жоғары майлы сорттары мен будандарының, рапстың эруксіз (0-типті) және эруксіз төмен глюкозинолатты (00-типті) ең құнды сорттарының тізімі пайдалануға рұқсат етілген облыстың нөмірі (1- қосымша, 97 — бетте), пайдалануға рұқсат етілген облыстың нөмірі (2 қосымша, 101 — бетте), сорт оригинатордың нөмірі (3 қосымша, 102 — бетте) келтірілген. Жекелеген дақылдар бойынша сорттардың тиісті кодтарымен белгіленген шаруашылықтық — биологиялық сипаттамасы көрсетілген (4 қосымша, 122 — бетте).
Сорттың алдында тұратын «®» белгісі, селекциялық жетістіктердің патентпен қорғалғанын айтады. Селекциялық жетістікке құқық 1999 жылғы 13 шілдедегі №422-І «Селекциялық жетістіктерді қорғау туралы» Қазақстан Республикасының Заңымен қорғалады және патентпен расталады. Патент селекциялық жетiстiктi пайдалануға патент иесiнiң айрықша құқығын, оның басымдығын және селекционердiң авторлығын куәландырады. Басылымның шығу күніне өсімдік сорттарына 932 патент берілді, соның ішінде шетелдік тапсырыс берушілерге – 83. Мемтізбеге енген өсімдіктер сорттарының қолданыстағы қорғау құжаттары — 209.
Государственный реестр селекционных достижений, рекомендуемых к использованию в Республике Казахстан (далее — Госреестр), подготовлен в соответствии с Законами Республики Казахстан «Об охране селекционных достижений» № 422-2 от 13 июля 1999 года, «О семеноводстве» № 385-II от 8 февраля 2003 года и Правилами ведения Государственного реестра селекционных достижений, рекомендуемых к использованию в Республике Казахстан, утвержденного приказом и.о. Министра сельского хозяйства Республики Казахстан № 118 от 25 февраля 2010 года.
Госреестр содержит сортовые ресурсы Республики Казахстан, рекомендуемых к использованию в Республике Казахстан (приказ Министра сельского хозяйства Республики Казахстан от 30 июля 2009 года № 434) и представлен 2785 сортами и гибридами сельскохозяйственных растений. На 2023 год в Госреестр включено 102 новых сортов и гибридов сельскохозяйственных растений, расширено использование 25 сортов.
Предложения по включению и исключению сортов в Госреестр вносит РГУ «Государственная комиссия по сортоиспытанию сельскохозяйственных культур» Министерства сельского хозяйства Республики Казахстан (далее — Госкомиссия), а изменения и дополнения утверждаются приказом Министерства сельского хозяйства Республики Казахстан.
По всем родам и видам сельскохозяйственных растений рекомендация сортов и гибридов сельскохозяйственных культур к использованию производится по областям республики.
В Госреестре приведены следующие данные: наименование сорта, год включения сорта в Госреестр, списки сортов сильной пшеницы и наиболее ценных по качеству зерновых, крупяных и зернобобовых культур, пивоваренных сортов ячменя, высокомасличных сортов и гибридов подсолнечника, безэруковых (0-типа) и низкоглюкозинолатных (00-типа) сортов рапса (приложение 1, стр. 97), номер области, в которой сорт рекомендован к использованию (приложение 2, стр. 101), номер оригинатора сорта (приложение 3, стр. 102). По отдельным культурам указана хозяйственно-биологическая характеристика сорта, обозначенная соответствующими кодами (приложение 4, стр. 122).
Значком «®» перед сортом отмечены сорта, охраняемые патентами на селекционные достижения. Право на селекционное достижение охраняется Законом Республики Казахстан «Об охране селекционных достижений» от 13.07 1999 г. №422-І и подтверждается патентом. Патент удостоверяет иссключительное право патентообладателя на использование селекционного достижения, его приоритет и авторство селекционера. На дату издания выдано 932 патентов на сорта растений, в том числе 83 – иностранным заявителям. В действии находятся 209 патентов на сорта растений, включенных в Госреестр.