Қазақстан Республикасында пайдалануға ұсынылған селекциялық жетістіктердің мемлекеттік тізбесінің (бұдан әрі- Мемлекеттік тізбе) «Селекциялық жетістіктерді қорғау туралы» 1999 жылғы 13 шілдедегі № 422- I, «Тұқым шаруашылығы туралы» 2003 жылғы 8 ақпандағы № 385 Қазақстан Республикасының Заңдарына және Қазақстан Республикасы Ауыл шаруашылығы министрінің міндетін атқарушының 2010 жылғы 25 ақпандағы № 118 бұйрығымен бекітілген «Қазақстан Республикасында пайдалануға ұсынылатын Селекциялық жетістіктердің мемлекеттік тізбесін жүргізу қағидаларына сәйкес дайындалған.
Мемлекеттік тізбенің құрамында «Қазақстан Республикасында пайдалануға ұсынылатын Селекциялық жетістіктердің мемлекеттік тізілімін және ауыл шаруашылығы өсімдіктерінің перспективалы сорттарының тізбесін бекіту туралы» Қазақстан Республикасының Ауыл шаруашылығы министрінің 2009 жылғы 30 шілдедегі № 434 бұйрығымен бекітілген ауыл шаруашылығы өсімдіктерінің 2841 сұрыптары мен будандары бар.
Мемлекеттік сұрыптық сынау нәтижелері және Ауыл шаруашылығы өсімдіктерін сұрыптық сынау мәселелері жөніндегі республикалық комиссияның хаттамалық шешімі бойынша жыл сайын Мемлекеттік тізбеге үздік нәтиже көрсеткен және белгілі бір өңірге бейімделген дақылдардың жаңа сұрыптары мен будандарын пайдалануға ұсыну жағынан өзгерістер мен толықтырулар енгізіледі.
2024 жылдан бастап Мемлекеттік тізбеге ауыл шаруашылығы өсімдіктерінің 70 жаңа сұрыптары мен будандары енгізіліп, 17 сұрыптар мен будандардың пайдалану облысы кеңейтілген.
Мемлекеттік тізбеде сұрыптың тіркеу номері, құқықтық қорғау объектісі болып табылатын сұрып туралы мәліметтер, сұрыптың атауы, сұрыптың Мемлекеттік тізбеге енгізілген жылы, енгізілетін аймақ (1-қосымша), оригинатор (2-қосымша), сұрыптың белгілері мен қасиеттері туралы мәліметтер, сұрыптың шаруашылық және биологиялық қасиеттерінің сипаттамасы (сұрыптың белгілері мен қасиеттері 3-қосымшада ашып жазылған) келтірілген.
Мемлекеттік тізбеде сұрыптардың қасиеттері мен белгілері туралы мәліметтердің «В» бағанында «53» номерімен белгіленген күшті бидай сұрыптары бар (күздік бидай – 7 сұрып, жұмсақ бидай – 36 сұрып).
Сондай-ақ, «В» бағанында «66» номерімен сапасы жағынан аса құнды болып табылатын ауыл шаруашылығы дақылдарының 68 сұрыбы (күздік бидай – 15; жаздық бидай – 23; сұлы – 6; тары – 5; қарақұмық – 5; күріш – 6; асбұршақ – 5; ноқат– 3 сұрып) белгіленген.
Мемлекеттік тізбеде күріштің 1 глютинозды сұрыбы («В» бағанында «72» номерімен белгіленген), арпаның жармаға қолданылатын 13 сұрыбы («В» бағанында «73» номерімен), арпаның сыра қайнатуға пайдаланылатын 26 сұрыбы («В» бағанында «32» номерімен), рапстың эруксыз және төмен глюкозинолатты 36 сұрыбы («Е» бағанында «01» номерімен), күнбағыстың 14 майлылығы жоғары («Е» бағанында «06» номерімен), 2 жоғары олеинді («Е» бағанында «26» номерімен), 1 кондитерлік («В» бағанында «77» номерімен) сұрыптары мен будандары бар екенін айта кету керек.
Сұрыптың алдында тұратын «Р» белгісі, селекциялық жетістіктердің патентпен қорғалғанын айтады. Селекциялық жетістікке құқық «Селекциялық жетістіктерді қорғау туралы» Қазақстан Республикасының 1999 жылғы 13 шілдедегі №422-І Заңымен қорғалады және патентпен расталады. Патент селекциялық жетiстiктi пайдалануға патент иесiнiң айрықша құқығын, оның басымдығын және селекционердiң авторлығын куәландырады. Басылымның шығу күніне өсімдік сорттарына 985 патент берілді, соның ішінде шетелдік тапсырыс берушілер – 117.
Государственный реестр селекционных достижений, рекомендуемых к использованию в Республике Казахстан (далее — Госреестр), подготовлен в соответствии с Законами Республики Казахстан «Об охране селекционных достижений» от 13 июля 1999 года № 422-I, «О семеноводстве» от 8 февраля 2003 года № 385 и Правилами ведения Государственного реестра селекционных достижений, рекомендуемых к использованию в Республике Казахстан, утвержденного приказом и.о. Министра сельского хозяйства Республики Казахстан от 25 февраля 2010 года № 118.
В настоящее время в Госреестре содержится 2841 сортов и гибридов сельскохозяйственных растений, которые утверждены приказом Министра сельского хозяйства Республики Казахстан от 30 июля 2009 года №434 «Об утверждении Государственного реестра селекционных достижений, рекомендуемых к использованию в Республике Казахстан, и Перечня перспективных сортов сельскохозяйственных растений».
По результатам государственного сортоиспытания и по протокольному решению Республиканской комиссии по вопросам сортоиспытания сельскохозяйственных растений ежегодно в Госреестр вносятся изменения и дополнения по допуску новых лучших и адаптированных к определенному региону сортов и гибридов культур.
С 2024 года в Госреестр включено 70 новых сортов и гибридов сельскохозяйственных растений, также расширено область допуска к использованию 17 сортов и гибридов.
В Госреестре приведены следующие данные: регистрационный номер сорта, сведения о сорте, являющемся объектом правовой охраны, наименование сорта, год включения сорта в Госреестр, зона допуска (приложение 1), сведения об оригинаторе (приложение 2), о признаках и свойствах сорта, описание хозяйственных и биологических свойств сорта (расшифровка признаков и свойств приведены в приложении 3).
В Госреестре имеются сорта сильной пшеницы (озимая пшеница – 7 сортов, яровая пшеница – 36 сортов) которые помечены в сведениях о признаках и свойствах в графе «В» под номером 53.
Также в признаке «В» под номером 66 отмечены 68 сортов сельскохозяйственных культур (озимая пшеница – 15; яровая пшеница – 23; овес – 6; просо – 5; гречиха – 5; рис – 6; горох – 5; нут – 3 сорта) наиболее ценные по качеству.
Следует отметить что, в Госреестре содержатся 1 глютинозный сорт (помечены в графе «В» под номером «72») риса, 13 сортов ячменя крупяного направления (в графе «В» под номером «73»), 26 сортов ячменя пивоваренного направления (в графе «В» под номером «32»), 36 безэруковых и низкоглюкозинолатных сортов рапса (в графе «Е» под номером «01»), 14 высокомасличных (в графе «Е» под номером «06»), 2 высокоолеиновых (в графе «Е» под номером «26)», 1 кондитерских (в графе «В» под номером «77») сортов и гибридов подсолнечника.
Значком «Р» отмечены сорта, охраняемые патентами на селекционные достижения. Право на селекционное достижение охраняется Законом Республики Казахстан «Об охране селекционных достижений» от 13 июля 1999 года № 422-І и подтверждается патентом. Патент удостоверяет исключительное право патентообладателя на использование селекционного достижения, его приоритет и авторство селекционера.
На дату издания выдано 985 патентов на сорта растений, в том числе 117 – иностранным заявителям.